Нижний Отар д. (Тубэн Утар) Ново-Чурилинская волость Мамадышского уезда Казанской губернии.

Түбән Утар авыл тарихы.

Элек бу урында маллар ашата торган утарлар булган. Менә шуннан Утар исеме килеп чыкаан, ә Түбән кушаматы түбән урынга урнашканга күрә. Кешеләр элек игенчелек һәм терлекчелек белән шөгыльләнгәннәр. Авыл халкы тырыш, хезмәт яратучан булган. Авылда ике тегермән булган. Икесе дә су тегермәне. Ташу булганда, яз көне, аны эшләткәннәр, ташу беткәч, бөялгән су белән эшләткәннәр. Авыл зур булган, якынча 80 хуҗалык дип әйтәләр. Уртача хәлле крестьяннар һәм ярлы крестьяннар күп яшәгән. Авылда татар халкының милли бәйрәмнәре оештырылган. Шуларның иң күренеклесе – Корбан бәйрәме булган. Ул ураза беткәч уздырылган . Татар халкының иң күркәм бәйрәменнән саналган Сабантуй да шаулап үткән. Эшләрне бергәләп өмә җыеп башкарганнар. Каз өмәсе, печән өсте өмәсе, бура бурау өмәләре булган. Халык җыр, уен көлкене яраткан. Халык үзе җырлар, бәетләр, мөнәҗәтләр иҗат иткән. Шуларның берсе бәрәңге турында:

    Әй, бәрәңге, янашым,
    Син генә калтырыйсың,
    Балтыр итем,тез башым.

Түбән Утар аркылы “әби патша” юлы үткән. Менә шул юлдан үтүчеләр бу авылны талап китә һәм монда халык берникадәр читкә күчәргә мәҗбүр була һәм иң беренче мал-туар утарлары күчә, шуңададыр авыл исеме Утар дигән фикерләрне әйтә борынгылар.

Еллар үтә. Еллар үткән саен халык көнкүреше үзгәрә. тарихтагы мөһим вакыйгалар, сугышлар, реформалар Түбән утар авылында читләп үтмиләр. 1904-1905 елгы рус-япон сугышы бу авылны читләтеп үтми. Авыл кешеләренең патша армиясендә хезмәт итүчеләре сугышта катнаша. Ләкин бары тик Ахметов Ибрай исеме генә билгеле. Ул исән-имин әйләнеп кайта.

Граңданнар сугышы, Бөек Октябрь революциясе  чорлары да тарихта эссез калмый. Революция өчен көрәшеп йөрүчеләрнең исемнәре билгесез. Гражданнар сугышында катнашучылар: Җамалиев Мансур, Камалиев Шайморза, Камалиев Миннехам, Надыршин Хәсән, Файзуллин Газиз, Галимов Садыйу, Вәлиуллин Галимбек, Вәлиуллин Бәйрәмгали, Хайруллин Гиззәтулла.

Җамалиев Мансур – ике аягын, ике кулын өздереп кайта. Гаиләсе кабул итми, картлар йортында тәрбияләнә.

Камалиев Шәйморза бармагын өздереп кайта.

1930 еллар илебез тарихына колхозлашу еллары дип кереп кала. Түбән Утар авылында колхозлашу процессы 1930-1931 нче елларда бара. Кулаклар себергә сөргенгә җибәрелә. Колхозның беренче рәисе Мөхәммәдиев Әкбәр була. Аннан соң Кашапов Габделхак, Салманов Бахманнар тора. 1939 елгы фин сугышында катнашучылар да бар бу авылда. Менә алар: Ахметов Ибрай, Шәрәфиев Низами.

1941-1945 еллар. Кем генә онытыр икән бу еллар газабын, кан – яшь түгелүен. 1941 елның 22 июнендә Бөек Ватан сугышы башлана. Илебез өстенә дәһшәле Гитлер германиясе кулын суза. Кем генә бу вакытта тынычланып өендә ята алыр икән?Тынычсыз йөрәкләр сугышка китәләр. Түбән утар авылыннан сугышта катнашучылар: Аглиев Зиннур, Галимуллин Рахимҗан, Галимҗан, рахимулла;Вәлиуллин Галимбек, Газиз; Галимов Садыйк, Галимбеков Газимулла, Гиззатулла; Гыйлметдинов Фәнис, Галиахметов Нурмөхәммәт, Замалиев Мансур, Магсумов Шакир, Мөхетдинов Бәдри, Миннеханов Мөхәммәт, Нуретдинов Ислам, Нигъмәтҗанов Миңнулла, Салахиев Бикмөхәммәт, Мөхетдин; Солтанов Гафур,Садриев Аграм, Сабирҗанов Фазылҗан, Усманов рафаиль, Файзуллин Халим, Фахретдинов Нуретдин, Фазылҗанов Мөхәммәтҗан, Хабибуллин Шәймөхәммәт, Нигъмәт, Виннат;Хайруллин Хәсән,Гиззәт;Шаймурзин Шайдулла, Шаймулла;Шәвәлиев Әхмәт, Шәяхмитов Миннегали, Шайхутдинов Ислам, Шәймәрданов Миңнулла, ШӘаяхметов Миннәхмәт, Моталлапов Вәли, Йосыпов Зәхәр.

Фронтта тиңдәшсез батырлыклар күрсәтәләр. Дан аларга. Фронтта гына түгел  тылда да кызу хезмәт фронты дәвам итә. Тылдагылар көнне – төнне белмичә, арганлыкны – талчыкканлыкны сиздермичә. кулларыннан килгәнчә фронтка ярдәм итәләр. “Барысы да фронт өчен!Барсы да җиңү өчен!” дигән девиз аларны эшкә дәртләндерә. Тыл хезмәте батырлары:Сабирҗанова Махруй, Нуретдинова Мәфтуха, Каримова Нәкыя, Шаяхметова Мәшүдә, Гимадиева Магзинур (бригадир). Сафина Вафа, Усманова Мәхтүмә, Галиева Зәйнәп, Муллыева Мәдинә, Бикмиева Минниса, Нурмиева Тәгъзимә. Аглиева Гаял, Галиахметова газилә, Гашикова Вафа, Хабибуллина Минзифа, Гимадиева Минниса (бригадир), Гарипова Зәйтүнә (бригадир), Шакирҗанова Хаерниса (бухгалтер), Галембикова Сәхибә.

Бу чорда төрле түләүләр була. Мәсәлән: бәрәңгене – 3 ц 30 кг, йомырка – 120 штук, ит – 38-40 кг, тәмәке ирекле, суган – 50 кг, йон – бер сарыкка 2 кг түләгәннәр.
45-50 км ераклыктагы җирдән кунарга халык, чана тартып; 5-6 хатын-кыз семенага ашлык ташыганнар. Урманнан утын ташыганнар. Шул утынны паровоз пиченә ягу өчен 15 смлы итеп тураганнар. Үгез белән җир сөргәннәр. Үзләренә ярдәм итәр өчен 6-10 яшьлек малайларны, үгез тотып җир сөрергә йөрткәннәр. Фермаларда малларга азык туплаганнар, аларны караганнар. Тракторларга ягулык өчен Шәмәрдәннән ат белән керосин ташыганнар. Басуда көлтәләр бәйләгәннәр һәм аларны  “слуңный” (ашлык суга торган комбайн) белән сукканнар. Икешәр ат җигеп Шәмәрдәнгә ашлык менгезгәннәр.. Фронтка икмәк, бәйләгән  әйберләр җибәргәннәр. Икмәк 3-6 ц (бер гаиләгә), бәйләгән әйберләр кем күпме бирә алган.

Сугын чорында су тегермәннәре күп кулланылган. Атлар һәм носилкалар белән балчык ташып бөя бөягәннәр. Шунда су тегермәне корганнар. Башта тегермән Рахимҗанова Рабига апалар янында булган. Ул тегермәнне Галимуллин Рәхимулла тоткан. Алар бик бай булганнар. Колхозлашу чорында колхоз бу тегермәнне үзенә алган. Авыл үзенед төрле һөнәр ияләре белән дан тоткан. Заманында монда яхшы тегүче, тимерче, итекче, шәл бәйләүче, такта яручы, самовар төзәтүче, пычкы кайраучы һәм башкалар яшәгән. Тегүчеләрдән түбәндәгеләр исеме билгеле: Дияров Миннәхмәт, Галиева Зәйнәп, Каримова Нәкыя, Сабирҗанова Махруй, Камалиев Шайморза. Итекчеләр: Хаҗиев Харис, Галимуллин Рәхимулла, Хаҗиев Хан. Тимерчеләр: Галиев Рашат, Әхмәтов Ибрай, Каримов Ислам, Вәлиуллин Усман, Вәлиуллин Бәйрәмгали, Вәлиуллин Хикмәт.Мич чыгаручылар: Камалиев Миннехан, Галимуллин Гыйззәт. Балта осталары: Нәдершин Галиәкбәр, Камалиев Шәйморза. Алыпсатарлар: Шаяхметов Миннегали, Шаяхметов Вәлиәхмәт, Шәрәфиев Хисами. Пычкы кайраучылар: Насыйбуллин Хафиз, Сәмигуллин Гомәр, Каримов Ислам, Сафин Гыйлиулла. Шәл бәйләүчеләр:Аглиева Гаяль, Мулыева Мәдинә, Шаяхметова Мәшүдә. Самовар төзәтүче:Валиуллин Усман, Әхмәтов Ибрай.

Түбән утар авылын моң белән яңгыратучы гармун осталары да бар. Менә алар: Галимуллин Рәхимулла, Хәйдәр, Гыйззәт;Шаяхметов Вәлишхмәт, Нуретдинов Гарәфи, Шәрәфиев Хисамби үзләре гармуннар ясаганнар. Авыл җыр, бию, аулак өй һәм башка күренешләрне күңелле үткәргән. Бу күренешләрдә кемнәр оста җырлаган. Оста җырчылар: Каримов Ясәви, Сафина Вафа, Бәйрәмова Нәсимә, Усманова Рәйханә.

Дөнья булгач төрле хәлләр була: яхшысы да, яманы да. Менә бу сүзне ишетү халык  йөрәген тетрәтә. Пожар! Ул бик күп бәла-каза алып килә. Дошманыңа да бирмәсен! Түбән Утарда 1950 нче елда Хәйретдинова Миңнекамалның йорты һәм каралты-курасы янып беткән. 1963 нче елда бик зур пожар булган. Анда рәттән алты йорт яна, каралты-кура бөтенләй янып беткән. Түбәндәге кешеләрнең кралты –куралары янган: Тимергалиев Вәли, Мөхәммәдъяров Миннәхмәт, Файзуллин фазылҗан, Сафин Миңнебай, Нуретдинов Илсур, Нуретдинова Рәсимә.

Колхоз үзенең алдынгы механизатор, терлекчеләре белән данлыклы. Түбәндәге трактористлар Озак еллар эшләп лаеклы ялга чыгучылар: Кәримуллин Муллахмәт, Нигматҗанов Әмирҗан, Каримов Мәлик, Камалиев Ахматхан, Нигматҗанова Сәхибә, Газизов Нурулла.

Түбән утарда иң  белемле кешеләр булып Ямалиев Гәләветдин кибетче, Шәяхметов Вәлиәхмәт, Салимҗанов Бахман саналган.

Халык үз территорясендә булган фаҗигале хәлләргә багышланган бәетләр, җырлар иҗат итәләр. Мәсәлән:

    Башымны да кыралар,
    Артымны да кыралар,
    Кәнсәләр өстәлендә дә
    Мине сорап торалар.

Әйтеп үтелгәнчә, колхоз 1930 елларда төзелә, якынча 1954 елда “Алга” һәм “Калинин” колхозы. (Түбән Утар һәм Югары Утар авыллары кушыла).Бераздан “Урал” колхозы (Өчиле һәм Курсабаш авыллары) белән берләшә. 4 авыл берләшкәч “Победа” исеме бирелә.1993 елны “Победа” колхозыннан “Маяк” колхозы аерылып чыга.
Түбән Утарда сарык, үгез фермасы була, 1956 елда сарык, үгез бетерелә, дуңгыз кайтарыла.

Колхозлашу чорыннан соң (1932-1933) мәктәпләр төзү башлана. Шушы вакытта мәчетләрне бетерәләр, манараларны кисеп. мәктәп итеп үзгәртәләр. Манара кисүчеләр:Салманов Бахман, укытучы Ахметов Хаҗи читтән килгән кеше була.

Беренче сепаратор Йосыпов Закирларда була. Авылда хатын-кызлар чиратлашып барып шуларда сөт аерталар.

Алга китеп булса да, су басулар турында мәгьлүмәтне әйтеп китик. 1981 елның 13 августында кечле яңгырдан соң су басу була.Шаймурзин Корбаннарның бәрәңгеләре, коймалары, сепарат, кер юуу машиналары агып китә, эй мебельләренә зыян килә. Шаяхметов Вәлинең яңа салган мунчасы һ. б. әйберләре агып китә. Хәйретдинова Миңкамалның бәрәңгеләре, печән кибәне, утын, капка, коймалары, бурасы агып китә. Әби үзе мич башына менеп кала, ә кайбер кешеләр тау башына йөгерәләр һәм шулай котылып калалар. Суның биеклеге җирдән 3м була. Ул көтүләр кайткач сәгать 6да күтәрелә, сәгать 9да кими башлый. Үзе белән ташу авылдагы бик күп әйберләрне агызып алып китә. Мансурова Фәтиханың сарыклары да су астында кала һәм үлә.Ә печән кибәннәрен һәм бураларның һәр бүрәнәсен аерым-аерым Керәнне авылыннан җыеп алып менәләр, печәннәр елга сазына буялып беткән була. Ташу кешегә афәт алып кил

“Маяк” колхозы аерым 7ел гына яшәде. 2000 елның февраль аенда аны “Игенче” колхозына куштылар. Хәзерге көндә бергәләп тормыш итәләр. Түбән Утарда дуңгыз фермасы терлекчелек тармагын үстерүгә зур өлеш кертә. 1995нче елда яңа башлангыч мәктәп салынды. Клуб, кибет, балалар бакчасы бар.2013 елда бер тубэ астында балалар бакчасы хэм ФАП ачылды.